Hai thứ tình yêu
Chuyện một người mẹ Cách đây mười mấy năm, tôi có quen một chị sống bụi đời từ hồi còn nhỏ, lúc ấy chị đang làm nghề mua bán ve chai. Chị có một đứa con trai còn nhỏ, kết quả mối tình bụi đời của chị. Cha đứa trẻ đã «truất ngựa truy phong» bỏ rơi hai mẹ con chị, và đứa con của chị trở thành người chị yêu quý nhất trên đời. Chị cảm thấy khó có thể sống mà thiếu nó.
Nhưng cuộc sống đầu đường xó chợ của chị không cho phép chị săn sóc và giáo dục con chu đáo được, vì chị phải lam lũ suốt ngày ngoài đường mới đủ sống. Vì thế, đứa con càng lớn lên càng tỏ ra tiêm nhiễm những thói xấu của những đứa trẻ bụi đời khác: xấc xược, gian xảo, thích gây lộn… Chị chẳng đủ tiền cho con đi học, vả lại, sống bất hợp pháp và không có hộ khẩu như chị thì khó mà cho con đi học.
Khi đứa trẻ lên năm, một cơ hội may mắn đến với hai mẹ con chị. Có một đôi vợ chồng giáo viên trẻ ở gần chỗ chị, lấy nhau đã năm sáu năm mà không có con, sắp được di trú sang Hoa Kỳ theo diện đoàn tụ gia đình. Họ thấy đứa con trai của chị kháu khỉnh dễ thương, đã ngỏ lời xin chị cho nó làm con nuôi của họ, và họ sẽ đem nó sang Mỹ. Họ hứa sẽ yêu thương và nuôi nấng giáo dục nó tử tế như con ruột, vì họ hiện không có con… Chị đã bàn hỏi việc này với nhiều người trong đó có tôi, ai cũng chứng tỏ cho chị thấy: nếu chị chấp nhận cho nó làm con nuôi hai vợ chồng giáo viên ấy và để nó sang Mỹ thì tương lai của nó sẽ tốt đẹp hơn rất nhiều. Còn nếu chị giữ nó lại chắc chắn cuộc đời nó sau này cũng sẽ hẩm hiu và đen tối như cuộc đời của chị.
Sau nhiều đêm suy nghĩ, chị quyết định giữ nó lại với chị vì chị «thương» nó quá, xa cách nó chị làm sao sống được? Chỉ xa nó có một ngày thì chị đã nhớ nó không chịu nổi rồi! Vì thế, chị đã chấp nhận thà rằng tương lai nó không ra gì còn hơn là «mất» nó khỏi tầm tay, phải sống thiếu nó.
Kết quả quyết định vị kỷ của chị là: đứa trẻ sau này đã trở thành một tên chuyên móc túi và trộm cắp, từng vào tù ra khám nhiều lần. Khi biết được sự lựa chọn ích kỷ của mẹ nó như vậy, nó đã oán thù mẹ nó. Thế là cuối cùng chị cũng vẫn bị mất con, mà mất một cách đáng tiếc hơn nữa.
Tình yêu vị tha và tình yêu vị kỷ
Bảo rằng người mẹ trong câu chuyện trên không thương con thì không đúng, vì tình cảm của chị đối với con chị thật là sâu đậm. Chính xác hơn có thể nói: Tình yêu của chị là tình yêu vị kỷ hay tình yêu chiếm hữu. Chị yêu con là vì chị, vì hạnh phúc của chị, vì nó thỏa mãn nhu cầu yêu thương của chị, làm chị bớt cô đơn. Chị coi nó như một vật sở hữu, hay như một phương tiện phục vụ cho hạnh phúc của chị. Khi có sự xung đột giữa hạnh phúc của chị với của con, thì chị sẵn sàng hy sinh hạnh phúc của con cho hạnh phúc của chị. Chị đã đặt nặng hạnh phúc và đau khổ của chị hơn hạnh phúc và đau khổ của con. Có thể nói chị yêu bản thân chị hơn yêu con.
Còn tình yêu vị tha hay tình yêu dâng hiến đặt hạnh phúc và đau khổ của người mình yêu lên trên hạnh phúc và đau khổ của bản thân mình, sẵn sàng chấp nhận đau khổ để người mình yêu được hạnh phúc. Tình yêu vị tha là tình yêu quên mình, sẵn sàng dâng hiến, ban tặng, thậm chí ngay cả bản thân mình, lấy hạnh phúc của người mình yêu làm hạnh phúc của mình. Vì thế, khi thấy người mình yêu được hạnh phúc nhờ những hy sinh, mất mát, thiệt thòi của mình, thì ta cảm thấy thỏa mãn hạnh phúc, vì những đau khổ mình chịu đã đem lại kết quả tốt đẹp cho người mình yêu.
Mẫu gương của tình yêu vị tha là Đức Kitô: «Ngài đã yêu đến tận cùng những kẻ thuộc về Ngài»(Ga 13,1); «Không có tình yêu nào cao cả hơn tình yêu của kẻ hiến mạng sống cho người mình yêu» (Ga 15,18); «Ta là mục tử nhân lành sẵn sàng thí mạng sống vì đàn chiên» (Ga 10,11.15b). Cũng vậy:
– Một người mẹ sinh nở khó khăn, sẵn sàng chết để con mình được sống khi bác sĩ chỉ có thể cứu được hoặc mẹ hoặc con, cũng là tình yêu vị tha.
– Một cặp vợ chồng có một đứa con trai duy nhất để nối dõi tông đường lại chấp nhận cho con đi tu theo tiếng Chúa gọi nó.
– Hay một gia đình nọ khi cha mẹ mất đi, người chị cả đã hy sinh cả tương lai và tình yêu của mình để lo lắng làm ăn nuôi cả một đàn em ăn học nên người.
Tất cả đều là những mẫu gương của tình yêu vị tha.
Tình yêu vị tha trong gia đình Tình yêu trong gia đình (giữa vợ chồng, giữa cha mẹ và con cái, giữa anh chị em với nhau) phải là tình yêu vị tha thì hạnh phúc trong gia đình mới bền vững. Tình yêu vị kỷ cũng có thể đem lại hạnh phúc, nhưng là một hạnh phúc dễ gãy đổ, vì cuối cùng, một ngày nào đó, tình yêu vị kỷ sẽ bị khám phá ra là không phải tình yêu đích thực, mà chỉ là một thứ ích kỷ trá hình một cách tế nhị. Mà ích kỷ thì làm sao đem lại hạnh phúc lâu dài được?
Trong đời sống vợ chồng, tình yêu vị kỷ được biểu lộ khi ta cứ đòi vợ hay chồng mình phải hy sinh cho mình cách quá đáng, đang khi chính mình lại không muốn hy sinh bao nhiêu. Còn tình yêu vị tha được thể hiện qua những câu tự hỏi: Tôi đã hy sinh cho chồng hay vợ con tôi những gì? Tôi có thể hy sinh hơn nữa không? Tình yêu vị kỷ khiến người vợ không muốn chồng mình hy sinh cho một ai khác ngoài gia đình, không muốn người chồng tham gia phục vụ xã hội vì như thế làm chồng mình mất thì giờ phục vụ mình và con cái. Tình yêu vị tha khiến người vợ còn nghĩ tới biết bao người cần được giúp đỡ ngoài gia đình mình.
Giữa cha mẹ và con cái, tình yêu vị kỷ khiến cha mẹ không muốn con cái trưởng thành, vì khi trưởng thành chúng sẽ không còn lệ thuộc vào mình nữa, không còn coi lời nói của mình như những chân lý tuyệt đối phải theo nữa… Tình yêu vị tha khiến cha mẹ luôn luôn tạo điều kiện để con mình trưởng thành, cho dẫu chúng tỏ ra không cần mình như trước. Và họ sẵn sàng để chúng phát triển theo nhu cầu của chúng, chứ không áp đặt chúng theo thiên kiến của mình. Tình yêu vị tha khiến cha mẹ luôn luôn đặt nặng tương lai của con cái hơn tương lai của chính mình, và sẵn sàng hy sinh tất cả cho tương lai của chúng.
Trong bất kỳ tư tưởng, thái độ, cử chỉ, hành vi nào của ta đối với những người trong gia đình, hay với những người ta thương mến, ta cũng đều có thể biểu lộ tình yêu hoặc vị kỷ hoặc vị tha đối với họ. Chúng ta có hàng trăm ngàn cách biểu lộ tình yêu vị tha hoặc vị kỷ.
Khuynh hướng vị kỷ vốn nằm ngay trong bản tính của ta, nên ta phải phấn đấu rất nhiều với chính bản thân mình mới có thể trở nên vị tha được. Cũng vậy, trong địa hạt tình cảm, tình yêu vị kỷ không ai là không có, còn tình yêu vị tha chỉ có được sau khi phấn đấu với chính bản thân, nhất là sau khi thấm nhiễm và cảm nghiệm đuợc tình yêu của Đức Kitô đối với chính mình. Không phải yêu bằng tình yêu vị tha là chúng ta bị thiệt thòi. Trái lại, chỉ có những ai yêu một cách vị tha, biết dâng hiến trao tặng, mới là người hạnh phúc nhất, đồng thời tạo được hạnh phúc cho mọi người. Tình yêu vị tha cần thiết cho mọi người, đặc biệt trong mọi gia đình.
